 |
|
เรื่องชีวประวัติของสมเด็จเจ้าพระยาองค์ใหญ่ (ดิศ) มีปรากฎอยู่ในพระราชพงศาวดารกรุงรัตนโกสินทร์หลายตอน เช่น ท่านมีความสันทัดในการต่อเรือมาแต่ครั้งรัชกาลที่ ๒ ท่านเคยไปราชการทัพปราบกบฎเจ้าอนุวงศ์เวียงจันทน์ นำกองทัพไปปราบญวนที่เมืองหัวพันทั้งหกพร้อมกับเจ้าพระยาบดินทรเดชา (สิงห์ สิงหเสนี) และไปปราบจีนตั้วเหี่ยที่เมืองฉะเชิงเทรา สมัยรัชกาลที่ ๓ รวมทั้งการทำสัญญากับต่างประเทศในเรื่องต่างๆ ในสมัยต้นรัชกาลที่ ๔ เป็นต้น นอกจากนี้ท่านยังได้ร่วมสร้างและปฏิสังขรณ์วัดต่างๆ เช่น วัดประยุรวงศาวาส วัดบุปผาราม (วัดดอกไม้) วัดนวลนรดิศ วัดสร้อยทอง วัดประดู่ฉิมพลี วัดโยธานิมิตร (จังหวัดจันทบุรี) วัดสมุทนิมิตร (จังหวัดสุราษฎร์ธานี) และอีกหลายวัด สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์ (ดิศ บุนนาค) มีบุตรธิดากับท่านผู้หญิงจันทร์ ธิดาเจ้าพระยาพลเทพ (ทองอิน) ซึ่งเป็นน้องของกรมหมื่นนรินทรพิทักษ์ จำนวน ๙ คน ถึงแผ่นดินรัชกาลที่ ๔ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว โปรดให้บุตรธิดาของท่านทั้งสองซึ่งยังมีชีวิตอยู่ในเวลานั้นคือ บุตร ๒ คน และธิดา ๓ คน มียศเป็นเจ้าคุณ นับเป็นเจ้าคุณพระราชพันธุ์ชั้นที่ ๓ คือ
|
|
นอกจากนี้ท่านมีบุตรธิดากับภรรยาอื่นอีกหลายคน รวมบุตรธิดาทั้งหมด ๔๔ คน ที่สำคัญๆ เช่น เจ้าพระยาทิพากรวงศ์ (ขำ บุนนาค) ว่าที่กรมท่า เจ้าพระยาภาณุวงศ์มหาโกษาธิบดี (ท้วม บุนนาค) ว่าที่กรมท่า ต่อจากเจ้าพระยาทิพากรวงศ์ เจ้าพระยาสุรพันธ์พิสุทธิ์ (เทศ บุนนาค) ข้าหลวงเทศาภิบาลมณฑลราชบุรี และเจ้าพระยาภาสกรวงศ์ (พร บุนนาค) เสนาบดีกระทรวงเกษตร ส่วนบุตรที่มีบรรดาศักดิ์เป็นพระยา ได้แก่ พระยาวงศาภรณภูษิต (เมฆ) พระยาอภัยสงคราม (นกยูง) พระยาศรีสรราชภักดี (วัน) พระยาอุไทยธรรม (จีน) เป็นต้น
สำหรับธิดาที่เกิดด้วยภรรยาอื่น ที่สำคัญ ได้แก่
- ท้าวราชกิจวรภัตร (แพ) รับราชการฝ่ายใน เป็นพนักงานกำกับเครื่องเสวยในรัชกาลที่ ๕ ถึงอนิจกรรม พ.ศ. ๒๔๔๓
- คุณหญิงพลอย ต.จ. รับราชการฝ่ายใน ถึงแก่กรรม พ.ศ. ๒๔๕๒
- คุณหญิงเปี่ยม เป็นภริยาของพระยาสุรเสนา (สวัสดิ์ ชูโต) ต้นสกุล "สวัสดิ์-ชูโต"
- คุณหญิงเผือก เป็นท่านผู้หญิงของเจ้าพระยามหาศิริธรรม (น้อยเมือง ณ นคร) ต้นสกุล "โกมารกุล ณ นคร"
- คุณหญิงปริก ต.จ. และคุณหญิงสายหยุด รับราชการฝ่ายใน ต่อมาภายหลังได้มาเป็นภรรยาเจ้าพระยาภาณุวงศ์มหาโกษาธิบดี (ท้วม บุนนาค) พี่ชายต่างมารดาทั้งคู่
บุตรธิดาของสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์ ได้รับราชการเป็นที่ไว้วางพระราชหฤทัยของพระบาทสมเด็จ พระเจ้าอยู่หัวติดต่อกันหลายพระองค์ นอกจากจะรับราชการในวังหลวงแล้ว บางท่านรับราชการในวังหน้าซึ่งเป็นของกรมพระราชวังบวรฯ มหาอุปราช ด้วยเหตุนี้จึงทำให้ความสัมพันธ์ระหว่างขุนนางบุนนาคกับวังหน้าใกล้ชิดกันยิ่งขึ้น
สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์ (ดิศ บุนนาค) ถึงแก่พิราลัย เมื่อปี พ.ศ. ๒๓๙๘ สิริอายุรวม ๖๗ ปี
 |
