 |
 พระนครคีรี |
พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสด็จสวรรคต เมื่อปี พ.ศ. ๒๔๑๑ เจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) ได้จัดการทูลเชิญพระบรมวงศานุวงศ์ พระราชาคณะที่เป็นพระราชวงศ์ เสนาบดีผู้ใหญ่ รวม ๒๐ ท่าน เข้าร่วมประชุมปรึกษาหารือที่จะทูลเชิญพระองค์ใด ขึ้นเป็นพระเจ้าแผ่นดิน เนื่องจากพระเจ้าอยู่หัวมิได้แต่งตั้งรัชทายาท พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระเทเวศร์วัชรินทร์ พระอนุชาในรัชกาลที่ ๔ ผู้ทรงอาวุโส ได้ตรัสว่า เพื่อเป็นการแสดงความจงรักภักดีต่อสมเด็จเจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์ กรมขุนพินิตประชานาถ แต่เนื่องยังทรงพระเยาว์อยู่ (ขณะนั้น ๑๕ พรรษา) จะทรงปกครองบ้านเมืองไม่ได้ ที่ประชุมเห็นว่า ควรมีผู้สำเร็จราชการแผ่นดินบริหารประเทศไปพลางก่อน จนกว่าพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวจะทรงบรรลุนิติภาวะ ดังนั้นที่ประชุมจึงลงมติเป็นเอกฉันท์ แต่งตั้งให้เจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์ ดำรงตำแหน่งผู้สำเร็จราชการแผ่นดิน เจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) กล่าวในที่ประชุมว่า |
กรมหลวงเทเวศร์วัชรินทร์ยังตรัสต่อไปอีกว่า ทุกๆ คนก็ยังระลึกถึงพระมหากรุณาธิคุณของสมเด็จพระปิ่นเกล้าฯ (สวรรคตปี พ.ศ. ๒๔๐๘) ฉะนั้นการจะเชิญเสด็จพระโอรสองค์ใหญ่ พระองค์เจ้าชายยอดยิ่งยศ กรมหมื่นบวรวิไชยชาญ ขึ้นเป็นพระมหาอุปราช (วังหน้า) เจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์ได้ถามความเห็นที่ประชุม ทุกๆ พระองค์และทุกคนเห็นด้วยเว้นแต่พระเจ้าน้องยาเธอ กรมขุนวรจักรฯ ไม่ทรงเห็นด้วยตรัสว่า แต่ก่อนพระเจ้าแผ่นดินเคยทรงเลือกและทรงตั้งวังหน้าด้วยพระองค์เอง ปรากฏว่าเจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์ยืนยันจะให้พระโอรสสมเด็จพระปิ่นเกล้าฯ ได้เป็นวังหน้า และที่ประชุมส่วนใหญ่ก็เห็นด้วย เรื่องนี้เป็นเรื่องที่นักประวัติศาสตร์ไทยถกกันมาบ่อยครั้ง รวมถึงการทรงอำนาจของเจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์
 |
 |
อย่างไรก็ตามในช่วงสมัยที่เป็นเจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์ ดำรงตำแหน่งผู้สำเร็จราชการแผ่นดิน ได้มีผลงานสำคัญคือ ตรากฎหมายลดอัตราดอกเบี้ย พ.ศ. ๒๔๑๑ จากเดิม ซึ่งคิดเป็นร้อยละ ๓๐ - ๔๐ หรือร้อยละ ๕๐ - ๖๐ ต่อปี ลดลงเหลือไม่เกินร้อยละ ๑๕ ต่อปี ซึ่งเป็นกฎหมายสำคัญที่ช่วยสกัดกั้นมิให้คนต้องกลายเป็นทาส และมีการออกกฎหมายพยาน พ.ศ. ๒๔๑๓ เพื่อป้องกันมิให้ถ่วงคดี เป็นต้น นอกจากนี้ได้มีการขุดคลองเปรมประชากร ขยายเขตกำแพงเมืองใหม่ สร้างตึกแถว และตลาดท่าเตียน ตัดถนนเฟื่องนคร เริ่มมีการใช้รถม้า จัดตั้งระบบศาล และระบบกงสุลต่างประเทศ รวมทั้งจัดตั้งระบบโรงเรียน สมัยใหม่ขึ้นในเขตพระบรมมหาราชวัง ได้มีการจ้างชาวต่างประเทศเข้ารับราชการเป็นเจ้าพนักงานของรัฐบาลไทยหลายคน
 โคมไฟที่สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง) ทูลเกล้าฯ ถวาย ให้ติดตั้ง ในท้องพระโรงกลางพระที่นั่งจักรมหาปราสาท |
ปี พ.ศ. ๒๔๑๖ เมื่อพระบาทสมเด็จพระจุลจอม เกล้าเจ้าอยู่หัวทรงบรรลุนิติภาวะ ในเวลานั้นเจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์มีอายุได้ ๖๔ ปีเศษ ได้รับพระมหากรุณาธิคุณ โปรดเกล้าฯ แต่งตั้งให้เป็นสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ นับว่าเป็น "สมเด็จเจ้าพระยา" คนสุดท้ายในประวัติศาสตร์ของไทย สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ เป็นผู้สำเร็จราชการแผ่นดิน ผู้มีอำนาจสิทธิ์ขาดในราชการแผ่นดิน ทั้งในพระนครและทั่วพระราชอาณาจักร มีอำนาจเต็มที่ถึงขั้นสั่งประหารชีวิตผู้กระทำความผิดขั้นอุกฤษฎ์ได้ จะเห็นจากสำเนาประกาศที่พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ ๕ ทรงมีพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ตั้งให้ท่านเป็นสมเด็จเจ้าพระยาเมื่อ พ.ศ. ๒๔๑๖ ที่สำคัญคือ "เจ้าพระยาศรีสุริยวงศ์... ได้รับราชการฉลองพระเดชพระคุณในแผ่นดินแต่ในรัชกาลที่ ๒ ที่ ๓ และที่ ๔ มาช้านาน ได้มีคุณูปการในภารกิจใหญ่น้อยเป็น อันมาก ได้ทนุบำรุงพระราชอาณาจักรสยาม อุดหนุนกระแสพระราชดำริ มิให้เพลี่ยงพล้ำต่ออริราชดัสกรภายในภายนอก พวกที่คิดจะเบียดเบียนกรุงเทพมหานคร โดยอำนาจให้เสื่อมถอยน้อยกำลังสงบไปได้โดยยุติธรรม และจัดการแผ่นดินให้ผาสุกเป็นปรกติเรียบร้อยดี มิได้มีวิหิงษา อุปัทวาการอันใดอันหนึ่ง ครั้นถึงในรัชกาลปัจจุบันนี้ ได้รับตำแหน่งที่ผู้สำเร็จราชการแผ่นดิน ฉลองพระเดช พระคุณโดยอัธยาศัยเที่ยงธรรมซื่อตรง มิได้เห็นแลเกรงแก่ผู้ใด จะกล่าวตัดสินการใดจะให้เป็นคุณประโยชน์ทั่วกัน และเป็นแบบอย่างต่อไปภายหน้าสิ้นกาลนาน... ดำรงอยู่ในธรรมสัตย์สุจริตหาผู้เสมอมิได้ สมควรจะเป็นผู้รับบรมราชอิสริยยศ... จึงมีพระบรมราชโองการเลื่อนขึ้นเป็น สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหา ศรีสุริยวงศ์... บรรดาศักดิ์ ๓๐๐๐๐ ยิ่งกว่าจตุสดมภ์มนตรี ๓ เท่า ดำรงตรามหาสุริยมณฑล ได้บังคับบัญชาสิทธิ์ ขาดราชการแผ่นดินในกรุงนอกกรุง ทั่วพระราช อาณาจักร..." |
 พัดรองที่ระลึกในการเมรุ สมเด็จเจ้าพระยาบรมมหา ศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) นมพัดด้านหน้าเป็นรูปบุคคล ซึ่งน่าจะเป็น สัญญลักษณ์แทนรูปพระอาทิตย์ ด้านหลังเป็นตราราชสีห์ |
 ดารามหาสุริยมณฑล |
 |
 |
|
สายเจ้าคุณพระราชพันธุ์นวล
|
