(1) ๕:ด:1:1 บุตรคนโตของเจ้าพระยาสุรวงศ์ไวยวัฒน์ (วร) กับท่านผู้หญิงอ่วม เข้ารับราชการในสมัยรัชกาลที่ ๕ เป็นจางวางมหาดเล็ก ต่อมาได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็น พระยาประภากรวงศ์วรวุฒิศักดิ์ตำแหน่งผู้บังคับการกรมทหารเรือ ได้รับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ์ทุติยจุลจอมเกล้าวิเศษ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๒๒ พระยาประภากรวงศ์วรวุฒิภักดี (ชาย บุนนาค) มีบุตรธิดารวม ๑๓ คน บุตรได้แก่ พระยาประภากรวงศ์ (ว่อง บุนนาค) หลวงชลาลัยไกยกล (ใจ) พระยานิพัทธกุลพงศ์ (ชิน) และหลวงประสิทธิราชศักดิ์ (ไชย) มีธิดาที่รับราชการฝ่ายในได้แก่ เจ้าจอมอบ ในรัชกาลที่ ๕ คุณเชย รับราชการฝ่ายใน ต่อมาลาออกจากราชการและสมรสกับหลวงอมรศักดิ์ประสิทธิ (อัด) บุตรเจ้าพระยาสุรวงศ์ไวยวัฒน์ (วร) นอกจากนี้ท่านยังมีธิดาอีกหลายคน ธิดาชื่อ จวง เป็นภรรยานายพลพ่าย (ชวน โกมารกุล ณ นคร) ธิดาชื่อ คุณหญิงแช่ม เป็นภรรยาเจ้าพระยาพลเทพ (เฉลิม โกมารกุล ณ นคร) ธิดาชื่อ คุณหญิงชม เป็นภรรยาพลโทพระยาสีหราชฤทธิไกร (ชวย ฉัตรกุล ณ อยุธยา) และธิดาชื่อ คุณหญิงเลี่ยน เป็นภรรยาพระยาวทัญญูวินิจฉัย (หม่อมหลวงชุ่ม ปาลกวงศ์ ณ อยุธยา)

(2) ๕:ด:1:1 เจ้าพระยาสุรวงศ์วัฒนศักดิ์ (โต) เกิดเมื่อ พ.ศ. ๒๓๙๔ เป็นบุตรคนที่สองของเจ้าพระยาสุรวงศ์ไวยวัฒน์ (วร บุนนาค) กับท่านผู้หญิงอ่วม เป็นน้องชายพระยาประภากรวงศ์วรวุฒิภักดี (ชาย) สำเร็จการศึกษาวิชานายร้อยทหารปืนใหญ่ จากประเทศอังกฤษ เริ่มเข้ารับราชการ ในรัชกาลที่ ๕ เมื่อ พ.ศ. ๒๔๒๑ ได้เป็นที่พระอมรวิสัยสรเดช ตำแหน่งนายพันตรี ผู้บังคับกรมทหารปืนใหญ่ญวน ซึ่งได้จัดตั้งตามแบบเก่ามาแต่ครั้งรัชกาลที่ ๔ ท่านได้ใช้ความรู้และความสามารถ ปรับปรุงให้กรมทหารปืนใหญ่เข้าระเบียบแบบแผนอย่างใหม่ มีประสิทธิภาพและสมรรถภาพยิ่งขึ้นกว่าเดิม ในปี พ.ศ. ๒๔๒๘ เจ้า พระยาสุรวงศ์วัฒนศักดิ์ (โต บุนนาค) และเจ้าพระยา บดินทรเดชานุชิต (หม่อมราชวงศ์อรุณ ฉัตรกุล) ได้นำทหารขึ้นไปปราบฮ่อที่ทุ่งเชียงคำในแขวงเมืองพวน พ.ศ. ๒๔๓๑ โปรดเกล้าฯ ให้ตั้งกรมยุทธนาธิการ บัญชาการกรมทหารบก และทหารเรือรวมกัน ในปีต่อมา กรมยุทธนาธิการได้จัดตั้งโรงเรียนนายร้อยขึ้น ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เจ้าพระยาสุรวงศ์วัฒนศักดิ์ เวลานั้นเป็นนายพลตรี พระยาสีหราชเดโชชัย ย้ายจากกรมทหารปืนใหญ่มาเป็นผู้บังคับการโรงเรียนนายร้อย โปรดเกล้าฯ ให้เป็นข้าหลวงออกไปราชการเกี่ยวกับเรื่องการพาดสายโทรเลข ที่เมืองสิงคโปร์และเป็นข้าหลวง ใหญ่รักษาการชายทะเลฝั่งตะวันตก ต่อมาได้ออกไปปราบปรามพวกอั้งยี่ที่ตำบลดอนกระเบื้อง แขวงเมืองราชบุรี

ในด้านเกี่ยวกับต่างประเทศ พระยาสีหราชเดโชชัย ได้เป็นอุปทูตไปเจริญทางพระราชไมตรี ณ ประเทศญี่ปุ่น เมื่อพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ เสด็จประพาสยุโรป พ.ศ. ๒๔๔๐ และใน พ.ศ. ๒๔๕๐ พระยาสีหราชเดโชชัย ได้รับตำแหน่งเป็นนายพลราชองครักษ์ตามเสด็จอย่างใกล้ชิดทั้ง ๒ ครั้ง หลังจากที่เสด็จกลับจากประพาสประเทศต่างๆ ในยุโรป พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าฯ ให้เลื่อนตำแหน่งเป็นสมุหราชองครักษ์ และพระราชทานยศเป็นนายพลโท

พ.ศ. ๒๔๔๓ โปรดเกล้าฯ เลื่อนพระยาสีหราชเดโชชัยขึ้นเป็นเจ้าพระยาสุรวงศ์วัฒนศักดิ์ ด้วยทรงเห็นว่าพระยาสีหราชเดโชชัยประกอบไปด้วยความรู้ในการฝ่ายทหาร อันได้เรียนมาโดยชำนิชำนาญ กิริยาอัธยาศัยเป็นที่สรรเสริญของนานาประเทศ รอบรู้ในหน้าที่ราชกิจ อันเป็นตำแหน่งของตน และมีความอุตสาหะจงรักภักดีต่อใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาท ให้ประจำรักษาพระองค์อยู่เนืองนิตย์ เป็นที่ไว้วางพระราชหฤทัย อนึ่ง ก็เป็นผู้สืบเนื่องมาในตระกูลใหญ่อันได้รับราชการแผ่นดิน มีความชอบมาแต่ก่อนเป็นอันมาก ควรที่จะได้มียศบรรดาศักดิ์เป็นเจ้าพระยาผู้หนึ่งได้....

เจ้าพระยาสุรวงศ์วัฒนศักดิ์ กับท่านผู้หญิงตลับ

รัชกาลที่ ๕ ทรงฉายกับเจ้าพระยาสุรวงศ์วัฒนศักดิ์

เจ้าพระยาสุรวงศ์วัฒนศักดิ์ (โต บุนนาค) มีบุตรธิดารวม ๒๗ คน นับเป็นลำดับชั้นที่ ๖ ท่านได้สมรสกับท่านผู้หญิงตลับ ธิดาพระสุพรรณสมบัติ (ถมยา โอสถานนท์) มีบุตรธิดาได้แก่ พระยาสุริยานุวงศ์ประวัติ (เต็น) พระยาสุรวงศ์วิวัฒน์ (เตี้ยม) พันตำรวจตรีพระอดิศักดิ์อภิรัตน์ (เต็มสุรวงศ์) และท่านเจ้าจอมเลียมในรัชกาลที่ ๕ เป็นต้น มีบุตรธิดาที่เกิดกับภรรยาอื่น ได้แก่ พระยาชัยสุรินทร์ (ตาล) พระยาสุพรรณสมบัติ (ติน) พระยาอภิบาลราชไมตรี (ต่อม) และพระยาสุริยานุวงษ์ประวัติ (เต๋า) เป็นต้น ธิดาได้แก่ คุณหญิงประภากรวงศ์ (เรียบ บุนนาค) คุณหญิงโภช ภรรยาพระยาอร่ามมณเฑียร (เอื้อม บุนนาค) หม่อมชื้น ในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าสุริยงประยูรพันธ์กรมหมื่นไชยาศรีสุริโยภาส หม่อมชั้นและหม่อมฟื้น ในหม่อมเจ้าวัลภากร วรวรรณ และหม่อมดำริห์ในหม่อมเจ้าสิทธิยากร วรวรรณ เป็นต้น

เจ้าพระยาสุรวงศ์วัฒนศักดิ์ (โต บุนนาค) ได้รับเครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้าชั้นที่ ๑ (ปฐมจุลจอมเกล้าในปัจจุบัน) เหรียญดุษฎีมาลา เป็นราชการในพระองค์ เหรียญอื่นๆ ในการพระราชพิธีต่างๆ และได้รับเครื่องราชอิสริยาภรณ์จากต่างประเทศด้วย ท่านถึงอสัญกรรม พ.ศ. ๒๔๕๒ ในระหว่างตามเสด็จประพาสเพชรบุรี รวมอายุ ๕๘ ปี

บ้านของเจ้าพระยาสุรวงศ์วัฒนศักดิ์

หน้า 42