(2) ๓:ด พระยามนตรีสุริยวงศ์ มีนามว่า ชุ่ม เกิดในสมัยรัชกาลที่ ๒ เมื่อ พ.ศ. ๒๓๖๓ เป็นบุตรคนที่เก้าของสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาประยูรวงศ์ (ดิศ บุนนาค) กับท่านผู้หญิงจันทร์ เป็นน้องร่วมบิดามารดาเดียวกับสมเด็จ เจ้าพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ์ (ช่วง บุนนาค) ท่านชุ่ม เข้ารับราชการในสมัยรัชกาลที่ ๓ ตำแหน่งนายพลพันหุ้มแพรมหาดเล็ก ต่อมาในสมัยรัชกาลที่ ๔ พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เป็นพระยามนตรีสุริยวงศ์ จางวางมหาดเล็ก เครื่องราชบรรณาการที่ถวายสมเด็จพระบรมราชินีวิกตอเรีย

ในปี พ.ศ. ๒๔๐๐ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ ๔ ได้โปรดฯ ให้เป็นราชทูตไทยคนแรกแห่งกรุงรัตนโกสินทร์ เชิญพระราชสาส์นและเครื่องราช บรรณาการไปถวาย สมเด็จพระราชินีวิกตอเรียพระเจ้าแผ่นดินอังกฤษ เป็นการเจริญพระราชไมตรีตอบแทนที่พระเจ้าแผ่นดินอังกฤษ ได้ส่งเซอร์ จอห์น บาวริ่ง (SIR JOHN BOWRING) เป็นราชทูตมายังกรุงสยามในปี พ.ศ. ๒๓๙๘

หลังจากกลับจากราชการยุโรปแล้ว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ดำรงตำแหน่งเป็นสมุหพระกลาโหม ฝ่ายเหนือ โดยเฉลิมนามว่า พระยามนตรีสุริยวงศ์ ดำรงฤทธิอำนาจมาตยาธิบดี จุลคชสีห์บุรธาธร สถาพรพิริยพาหะ

ภาพลายเส้นตีพิมพ์ในหนังสือ The Illustrated London News ฉบับวันที่ ๕ ธันวาคม ค.ศ. ๑๘๕๗ (พ.ศ.๒๔oo)

คณะราชทูตสยาม

พระยามนตรีสุริยวงศ์ ได้สมรสกับเจ้าคุณหญิงเป้า ธิดาสมเด็จเจ้าพระยาบรมมหาพิไชยญาติ (ทัต บุนนาค) ผู้เป็นอาของท่าน มีบุตรธิดารวม ๑๑ คน นับเป็นสายสกุลชั้นที่ ๔ บุตรธิดาที่สำคัญได้แก่

• มหาอำมาตย์โท พระยามนตรีสุริยวงศ์ (ชื่น) สมุหพระกลาโหมฝ่ายเหนือ
• พระยาราชพงศานุรักษ์ (ชม) ผู้ว่าราชการจังหวัดสมุทรสงคราม
• พระศรีธรรมสาส์น (เชย) เสนาบดีกรมท่า
• พระยาไกรเพชรรัตนสงคราม (แฉ่) สมุหเทศาภิบาล มณฑลนครสวรรค์ บุตรธิดาที่เกิดกับภรรยาอื่นที่สำคัญได้แก่
  
  
• พระภักดีพิรัชภาค (เจิม) มหาดเล็ก สังกัดกองพิเศษ กรมตำรวจ
• อำมาตย์เอก พระยามหาบุรีรมย์ (ทับทิม) ผู้ว่าราชการจังหวัดสมุทรปราการ
• มหาอำมาตย์เอก พระยาสุริยานุวัตร (เกิด) เสนาบดีกระทรวงการคลัง
  รัฐมนตรีกระทรวงการต่างประเทศสมัยรัชกาลที่ ๗
• พระยารำไพพงศ์บริพัตร (จิตร) รับราชการใน กรมรถไฟหลวง

ส่วนธิดาของท่านนั้น บางคนสมรสกับพี่หรือน้องต่างมารดาของตน เช่น

• คุณหญิงนิ่ม ต.จ. เป็นภรรยาพระยาไกรเพ็ชรรัตนสงคราม (แฉ่ บุนนาค)
• นิล เป็นภรรยาพระยามนตรีสุริยวงศ์ (ชื่น บุนนาค)
• คุณหญิงลิ้นจี่ ต.จ. เป็นภรรยาพระยาสุริยานุวัตร (เกิด บุนนาค)
• ปุย เป็นภรรยาพระศรีธรรมสาส์น (เชย บุนนาค) ในสมัยรัชกาลที่ ๖ รับราชการในห้องเครื่องต้น ทรงตั้งเป็นท้าวราชกิจวรภัตรฯ ได้รับพระราชทานตราตติยจุลจอมเกล้า (ต.จ.) ถึงแก่กรรมในสมัยรัชกาลที่ ๘

พระยามนตรีสุริยวงศ์ (ชุ่ม บุนนาค) มีบุตรธิดารวมทั้งหมด ๒๘ คน เป็นชาย ๑๘ คน หญิง ๑๐ คน ท่านถึงอสัญกรรมในสมัยรัชกาลที่ ๔ เมื่อพ.ศ. ๒๔๐๙ อายุเพียง ๔๗ ปี

พระยามนตรีสุริยวงศ์เป็นผู้ที่มีความสำคัญท่านหนึ่งในประวัติศาสตร์ไทย ในฐานะที่เป็นราชทูตคนแรกแห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ผู้นำพระราชสาส์นไปเจริญสัมพันธ์ไมตรีครั้งใหม่กับชาวยุโรป และเป็นพระยาคนแรกที่ได้รับพระมหากรุณาธิคุณจากพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ ๔ โปรดเกล้าฯ ให้ดำรงตำแหน่งสมุหพระกลาโหม

ภาพวาดลายเส้น (บน) และภาพเขียนคณะราชทูตไทย สมัยรัชกาลที่ ๔ นำโดยพระยามนตรีสุริยวงศ์
เข้าเฝ้าสมเด็จพระราชินีวิคตอเรีย เพื่อถวายพระราชสาสน์และเครื่องราชบรรณการ
ณ พระราชวังวินด์เซอร์ เมื่อ พ.ศ. ๒๔oo

หน้า 6